Онлайн хэлэлцүүлэгт оролцоорой !

2012 оны Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрийг “ШИНЭ ДУУ ХООЛОЙ: Хэвлэлийн эрх чөлөө нийгмийн өөрчлөлтөнд хувь нэмэр оруулах нь” сэдвийн дор тэмдэглэхийг ЮНЕСКО гишүүн орнууддаа уриалжээ. Хэвлэлийн эрх чөлөө ба үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөний нэгдэл нь уламжлалт болон шинэ хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр дамжин хэвлэлийн эрх чөлөөг урьд өмнө байгаагүй шинэ түвшинд хүрэх замыг нээж иргэний нийгэм, залуучууд, хүй олонд нийгэм, улс төрийн асар их өөрчлөлт хийх боломж олгох болно.

“Глоб Интернэйшнл” төрийн бус байгууллагаас энэ уриалгы дэмжиж хэвлэлийн эрх чөлөөний ач холбогдлыг олон нийтэд ойлгуулах, түүнийг бэхжүүлэх, шинэ орчинд хэвлэл мэдээлэлд тулгарч буй бэрхшээлүүдийг хэрхэн шийдвэрлэхэд тус дөхөм үзүүлэх зорилгоор “ЧӨЛӨӨТ ХЭВЛЭЛ гэж ЧӨЛӨӨТ АРД ИРГЭД-ийг хэлнэ” онлайн хэлэлцүүлэг зохион байгуулж эхэллээ. Хэрвээ та энэ хэлэлцүүлэгт оролцож үзэл бодлоо илэрхийлэхийг хүсвэл дээрх зурган дээр дарж буюу http://www.globeinter.org.mn/media-freedom хаягаар хандаарай.

Хэлэлцүүлгийг “Хэвлэлийн эрх чөлөө нийгмийг өөрчлөх хүчтэй”, “Чанартай мэдээлэл олж авахад учирч буй бэрхшээл хэвлэлийн эрх чөлөөг хязгаарлаж буй нь”, “Шинэ орчин дахь хэвлэл мэдээлэлд тулгарч буй бэрхшээлүүд” гэсэн гурван сэдвийн явуулна.

Онлайн хэлэлцүүлгийн үр дүнг Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдөр буюу 5-р сарын 3-ны өдөр “Глоб Интернэшнл” төрийн бус байгууллага, Монголын сэтгүүлчдийн эвлэл, Хэвлэлийн хүрээлэн хамтран зохион байгуулах “ШИНЭ ДУУ ХООЛОЙ: Хэвлэлийн эрх чөлөө нийгмийн өөрчлөлтөнд хувь нэмэр оруулах нь” сэдэвт дугуй ширээний ярилцлагын үеэр танилцуулна.

Телевизүүдийн холбооноос хууль баталдаг болжээ.

7-р сарын 1-ны гэгдэх хэрэгт буруутгагдаж байгаа цагдаагийн генерал ба хурандаа нарын ээлжит шүүх хурал 2012 оны 3 дугаар сарын 28-нд урьдчилан хорих төвд болоход нээлт, хаалтыг нь чөлөөтэй сурвалжлуулсан атлаа зөвхөн гурван телевизийг сонгон авч бусад хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг дотогш нэвтрүүлэхийг хориглосныг Монголын телевизүүдийн холбоо эсэргүүцэж ингэж ялгаварлан гадуурхсан  шүүх, шүүхийн шийдвэр биелүүлэхийн  холбогдох албан тушаалтнуудад хариуцлага тооцохыг шаардсан ширүүн мэдэгдэл нийтлүүлжээ.

Ширүүнээс гадна хөгжилтэй мэдэгдэл болжээ.

“Энэ нь Монгол Улсад хүчин төгөлдөр үйлчилж буй “Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай” Монгол Улсын хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2 дахь хэсэгт “Хуулийн хүрээнд мэдээ, мэдээллийг хайх, эрэн сурвалжлах, хүлээн авах, цуглуулах, дүн шинжилгээ хийх, өөрийн хэрэгцээнд ашиглах, эсхүл хэвлэн нийтлэх буюу бусад аргаар нийтэд түгээх замаар хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг хэрэгжүүлнэ.”, 7 дугаар зүйлийн 7.1 дахь хэсэгт “Хэвлэл мэдээллийн байгууллага нь хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гаргах мэдээ, мэдээллийг хайх, хүлээн авах, шалгах, боловсруулах, эвлүүлэх, нийтлэх, нэвтрүүлэх, хадгалах, мэдээллийн эх сурвалжаа хамгаалах үйл ажиллагааг хуулийн хүрээнд хараат бус, чөлөөтэй эрхэлнэ.”, 7.2 дахь хэсэгт “Хэвлэл мэдээллийн байгууллага үйл ажиллагаагаа төрөөс хараат бус явуулна.” хэмээн заасныг ноцтой зөрчсөн байна” гэж уг мэдэгдэлд залхуугүйгээр, бас тун хариуцлагатай ишлэсэн байлаа.

Гэтэл дээрх өгүүлбэрүүд бол одоо зөвхөн боловсруулаад хэлэлцүүлж буй, өөрөөр хэлбэл батлагдаагүй хуулийн төслийн заалтууд юм. Телевизүүдийн холбоо хэмээх эзэд, захирлуудын байгууллага “Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай хууль” гэсэн ганц хуудсыг уншиж ч үзээгүй юм байна. Сураг сонсоход, МАН-д ажилд орсон хэрнээ TV5-ын нэрээр тус холбооны тамгыг атгаж суугаа хатагтай Д.Сарангэрэлийн бүтээл ажээ.

Бас төгсгөлийн өгүүлбэрт шүүхийг “Олон түмний нүдэн дээр ил явагдсан хэргийг хаалттай явуулах гэж улайрч …” хэмээн буруутгажээ.  Ил явагдчихсан юм бол хаалтай явуулж болох уу? Шүүхийнхэн уншаад улайрахтай манатай бөөн инээдэмд автаж хөгжилдсөн биз.

P.S: Тэрхүү шүүх хурлын дараа УИХ-ын гишүүн, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Ц.Нямдорж яг ийм утгатай мэдэгдэл хийж сэтгүүлчдийг хамгаалжээ. Сайхан хоршсон байна.

“Мөнгөний өмнө хэвлэл буруугүй”

Саяхан УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэн уул уурхайн асуудлаар нэгэн хэвлэлд хандахад “Бид Оюутолгойтой гэрээ байгуулсан. Одоо хамаагүй ярихаа больсон” хэмээн цааргалжээ.

Үүний дараа УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэн, Б.Бат-Эрдэнэ, С.Бямбацогт, Д.Ганхуяг, Ц.Сэдванчиг, Г.Баярсайхан, Л.Гүндалай нарын УИХ-ын даргад хандаж барьсан өргөх бичиг дотор “… сүүлийн үед гадны томоохон хөрөнгө оруулагчид бидний дөрөв дэхь засаглал хэмээн итгэдэг хэвлэл мэдээлэлийг мөнгөөр боймлож, ард иргэдийг үнэн зөв мэдээлэлээр хангах үүргээс нь хазайлгах оролдлого ил тод хийх болсон нь үндэсний эрх ашигт сөргөөр нөлөөлөх хэмжээнд хүрч байна… дараахь асуудлуудыг УИХ-д нэн даруй оруулж шийдвэрлүүлэхийг Танд хүсэлт болгон уламжилж байна… УИХ-ын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооноос төр, засгийн холбогдох байгууллагуудтай хамтарсан ажлын хэсэг томилж, шалгуулан УИХ-д танилцуулах зэрэг асуудлаар УИХ-аас хаврын чуулганы хугацаанд багтаан холбогдох шийдвэрүүд гаргах ажлыг цаг алдалгүй зохион байгуулж өгөхийг Танаас хүсье” гэжээ.

УИХ-ын гишүүдийн арга тасраад гомдол мэдүүлж суугаа бол байдал үнэхээр ноцтой. Өнөөдөр хэвлэл мэдээллийн улам их орлого уул уурхайгаас ирж байна. Өдөр тутмын сонинуудад нийтлүүлдэг уул уурхайн компаниудын зар сурталчилгаа хэдэн жилийн өмнө хааяа нэг байсан бол яваандаа бүтэн нүүр, сүүлдээ бүхэл секц буюу 4-8 нүүрийг эзлэхэд сонинууд арга буюу тараан байршуулдаг болжээ. Бас төлбөртэй нийтлэлийг дуртай нүүрэндээ дуртай цагтаа оруулдаг. Одоо нийтлэлийн бодлогыг нь  барилцаад эхэллээ. Үүний тулд “хамтран ажиллах гэрээ” гэж маш нууц юм гарч ирэв. Хоёр тал чандлан нууцалдаг тул хэнд ч үзүүлдэггүй. 

Ингээд уул уурхайгаас бага сага дусалж эхэлсэн уул уурхайн мөнгөнөөс дөнгөж амсаад л манай сонин хэвлэлүүд яйраад өгч байна. Удалгүй жинхэнээсээ тэр их мөнгө ороод ирэхлээр яахав? 

Сонины эзэд, эрхлэгчид дуртай, дагаад сэтгүүлчид нь хүчээр дуртай байгаа. Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг сахих үүрэгтэй МСНЭ таг дуугүй.

Гурван жилийн өмнөх хардалт

Бараг хорин жил яригдаад бүтэж өгдөггүй нэг ажил бол хэвлэлийн консул буюу зөвлөл. Уг нь сүртэй юм биш. Нийтлэл, нэвтрүүлгээсээ болж торгууль шийтгэлд унах, бүр шоронд ч орж мэдэхээр болсон сэтгүүлчийг торгоон авч үлдэх арга юм. Товчхондоо, гомдол гаргагч хэвлэлийн зөвлөлд хандвал авч хэлэлцээд гомдоосон сэтгүүлчид анхааруулж хүмүүжлийн яриа хийдэг байгууллага. Үүнийг хараад гомдогч тайтгарах учиртай, үгүй бол цаашаа явж шүүхэд хандах эрх нээлттэй. Гүтгэлэг, нэр хүнд, ёс суртахууны хохирол тойрсон маргааныг зохицуулах иймэрхүү механизм  илүүдэхгүй.

Олон улсын жишгээр бол 1. Эзэд, 2. Сэтгүүлчид, 3. Олон нийт буюу тэднийг төлөөлсөн байгууллагууд гурван талаасаа нийлж байгуулдаг. Гурван жилийн өмнө бараг байгуулагдах шахжээ. Гэвч…

2008 оны  4-р сарын 24-нд МСНЭ-ээс Хэвлэлийн ёс зүйн хороо байгуулах талаар хэвлэлийн бага хурал хийсний маргаашаас эхлэн өдөр тутмын сонинууд хэд бичээд нам дарсан билээ.

“Хэвлэлийн консул гээч бай­гууллага наанаа сэтгvvлч­дийн эрх ашгийг хамгаалах байгууллага мэт харагдавч цаанаа томоохон хэвлэлvv­дийг эрхлэгчээр нь дамжуу­лан амыг нь vдэх гэсэн ба­шир арга нуугдаж байх шиг… Хэрэв энэ байгууллага vйл ажил­лагаагаа эхэлбэл vvний эсрэг Хэвлэлийн эз­дийн холбоо байгуулагдахад хvрэх вий…” (“Хэвлэлийн ёс зүйн консул” гээчийн ард хэн байна вэ? Д.Мөнгөндалай “Өдрийн сонин”. 2008/04/29)

“Хэвлэлийн эрх чөлөөтэй орнуудын туршлагаас харахад Хэвлэлийн консулаа хэвлэл мэдээллийн эзэд өөрсдөө санхүүжүүлдэг нь бие даасан байдлаа хадгалахад чухал нөлөө үзүүлдэг байна. Тэгэхээр Хэвлэлийн консулын удирдах бүрэлдэхүүнд Монголын өдөр тутмын сонинуудын холбоо, Монголын сонины холбоо, телевизүүдийн холбоо, МСНЭ-ээс зайлшгүй төлөөлөгч багтсан байх нь сэтгүүлчдийн жинхэнэ эрх ашиг юм” (“Хэвлэлийн консулыг “хадны мангаа” болгомооргүй байна”. Б.Цогнэмэх “Зууны шуудан” 2008/05/06)

“Тэд одоо Хэвлэлийн консул байгуулах юм гэнэ. Тэгээд хэвлэл мэдээллийн эздийг шvvнэ гэнэ. Ж.Мягмарсvрэн,  Б.Ганболд,  З.Алтай… нарын чөлөөт хэвлэлийн эцгvvдийг хэдэн шар сонины эрхлэгч дуртай цагтаа дуудаж байцаахыг мөрөөдөж байна. Ёстой тэд дуудна ч байх, бид очно ч байх” (“Хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөн дээр минь Ерөнхийлөгч та бvv гишгэ”. Л.Мөнхбаясгалан. “Өдрийн сонин”)

Одоо ид хэлэлцэж байгаа Хэвлэлийн эрх чөлөөний хуулийн төсөлд Хэвлэлийн зөвлөлийн тухай заалтууд орсон. Энэ удаад өдөр тутмын сонинууд юу бичих нь сонин байна.

Хэвлэл мэдээллийн [эздийн] эрх чөлөө

Энэ жил Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрөөр АНУ-ын Freedom House байгууллагаас ээлжит тайлангаа гаргаж манайхыг дахиад хагас эрх чөлөөтэйгээр цоллов. Бүхэлдээ тийм байх. Гэхдээ хэвлэл мэдээллийн нэг эрх чөлөө Монголд бүтэн бий.  Тэр бол эздийн эрх чөлөө.

Эзэд худалдах, худалдагдах эрх чөлөөгөө хэрхэн эдэлж ирснийг бахдаад баршгүй.  Сүүлдээ шийдвэр гаргах, хууль тогтоох түвшинд нэвтэрч хүссэнээ гүйцэлдүүлдэг болжээ. 2006 онд сонин хэвлэлд ногдуулах НӨАТ-ийг цуцлуулсан. 2008 оны эхээр Засгийн газрын хуралдаанаар Зар сурталчилгааны хуулинд өөрчлөлт оруулж хувь хэмжээ тогтоох талаар хэлэлцэхийн өмнөхөн телевизийн эзэд дайрах шахам орж зогсоосон. 2010 онд Архидан согтуурахын эсрэг хуулинд  өөрчлөлт оруулж хоригийг цуцлуулсан. Хамгийн сүүлд сонины эзэд төрийн өмчит “Монгол шуудан” компанийн хэвлэл түгээх шимтгэлийг ээлжит удаагаа бууруулж чаджээ.

Тэд дуртай намын гишүүн байж, дуртай сонгуульд нэр дэвшдэг. Ялагдвал юу ч болоогүй мэт буцаад ирнэ. Ялаад төрд орсон ч эзний эрх чөлөөгөө эдэлсээр. Саяхан ээлжит их хурлаа хийсэн Монголын сонины холбооны удирдлагуудыг дээрээс жагсаахад Ерөнхийлөгч Р.Хадбаатар нь яг одоо нийслэлийн “Улаанбаатар” сангийн гүйцэтгэх захирал, дэд ерөнхийлөгч С.Баярмөнх ГХЯ-ны Дипломат байгууллагын үйлчилгээ, аж ахуйн газрын дарга (магнатаа болиод хэрэндээ л олигархууд болцгоожээ), цаашилбал Л.Нинжжамц Үндэсний хөгжил, шинэтгэлийн хорооны хэвлэлийн төлөөлөгч … гэхчлэн жагслаа.  Гэхдээ тэд өгөөмөр улс.  Өөрсдийн эзэмшдэг сонинуудын сэтгүүлчдэд зориулж ЧӨЛӨӨТ сэтгүүлчдийн холбоог байгуулж өгөөд хатавчиндаа томоотой суулгасан юм.

Өнөөдөр Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуулийн төсөлд бүтэн эрх чөлөөтэй орнуудын жишгээр редакцийн хараат бус байдлыг хангах тухай заалт оруулан хэлэлцүүлж байгаа. Харин эзэд “Редакц-эзэнтэйгээ гэрээ байгуулах нь үнэндээ үл бүтэх яриа. Энэ нь эзний оролцоог байхгүй болгоно гэсэн гэнэхэн яриа бололтой. Эзэн нь оролцдоггүй юм бол редакцийг хэн санхүүжүүлэх юм. Санхүүжүүлэхгүй л байхгүй юу. Мөнгөгүй редакц тардаг л байхгүй юу” (“Өдрийн сонин”) гэхчлэн бичүүлж байна.

Сонинуудын холбоо, өдөр тутмын сонинуудын холбоо, телевизүүдийн холбоо эздийнх. Уг нь Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл гэж байдаг. Харамсалтай нь хэвлэл мэдээллийн захирал, дарга, эрхлэгч зэрэг албан тушаалтнуудын мэдэлд явдаг. Ерөнхийдөө эздийн эдэлдэг бас нэг байгууллага юм.

Монгол Улсад хэвлэл мэдээллийн эзэд бүрэн эрх чөлөөтэй.

Сэтгүүлчид дийлэв

Монголын сэтгүүлчид анх удаа бие даасан хүч байж чадахаа харуулж хэвлэл мэдээллийн эзэд нь ганц үг ганхийгээгүй ч УИХ-ын Дэгийн тухай хуулийг буцаан өөрчлүүлж байнгын хорооны хуралдааныг дахин нээлттэй болголоо. Хоёр намын хэдэн эсэргүү гишүүд сөрөг хүчний үүрэг гүйцэтэсний ачаар чадлаа.

Хэрвээ нээгээгүй бол яах байсан бэ?  Даваа, Мягмар, Лхагва гаригийн бүх хуралдаанууд хаалттай, улмаар парламентын сэтгүүлчид ихэнхдээ УИХ-ын чуулганыг биш, энэ тухай хэвлэлийн хурлуудыг  сурвалжилдаг хүмүүс болж хувирах байлаа. “Та нар байнгын хорооны хуралдаанд биеэрээ суухгүй ч бүх мэдээллийг авна” гэж мэхлэхийг оролдсон ч хуралдааны протокол, бичлэгийг  өгөх эсэх, өгвөл хэзээ яаж гэдэг талаар хуулинд юу ч байгаагүй билээ.

Хэвлэлийн эрх чөлөө бол тэмцэл. Тэд хаах, сэтгүүлчид нээх эсрэг тэсрэг ашиг сонирхолтой хүмүүс. Энэ удаад сэтгүүлчид дийлэв.

Эзэд, захирал, улс төрчдөөр дүүрэн сэтгүүл зүй

Хэвлэлийн хагас эрх чөлөөтэй гэж хөндлөнгөөс тавьсан оноштой монголын хэвлэл мэдээллийнхэн 5-р сарын 3-нд Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрийг бүрэн эрх чөлөөтэй тэмдэглэжээ.

МСНЭ-ээс “Асуудлаар дүүрэн сэтгүүл зүй” ярилцлага зохион байгуулж хүндэт ерөнхийлөгч Ц.Дашдондогоор лекц уншуулж ярилцахдаа баримт жишээ ганцыг ч хэлэлцээгүй байна. Яагаад гэвэл хагас дутуу эрх чөлөөтэй байлгадаг тэр “асуудал” нь сэтгүүлчдийн байгууллагын толгойд гарчихаад 2012 оны сонгуулийг тэсч ядан хүлээж суугаа хэвлэл мэдээллийн эзэд өөрсдөө юм.  Харин өнгөрсөн 2008 оны УИХ-ын сонгуульд МАХН-аас нэр дэвшсэн, одоо төрд том алба хашигч хоёр “магнат”-аар удирдуулсан Монголын сонины холбоо өөрийн мэдлийн Монголын чөлөөт сэтгүүлчдийн эвлэлийн болон бусад байгууллагын зуугаад сэтгүүлчийг Эрдэнэтэд аваачиж уулын баяжуулах “Эрдэнэт” үйлдвэрийн өвөрт баахан эрхэлж байгаад ирсэн байна. Мэдээж шагнал урамшуулал цувж хамгийн томыг нь ноднин Засгийн газрын хэвлэлийн албаны дарга байгаад одоо Сангийн яам руу шилжсэн Л.Нинжжамцад олгосон гэнэ.  Маргааш орой нь МАХН-ын дарга бөгөөд Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболд, ерөнхий нарийн бичгийн дарга У.Хүрэлсүх нар хэвлэл мэдээллийн эздийг урьж нэгэн үдшийг өнгөрөөжээ.

Зарим том компани өдөр тутмын сонинуудын бүтэн нүүрийг худалдан авч Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний баяр хүргэсэн байна. Ил захидал биш төлбөртэй нүүрээр. Энэ мэтээр сонин юм их болжээ.

Мэдээж төрийн гурван өндөрлөг илгээлт ирүүлжээ. Гурвуулаа хэвлэлийн эрх чөлөөнд хайртай бөгөөд монголын хэвлэл мэдээллийг дэндүү өндөр үнэлдэг юм байна. Бөх барилдуулах л дутлаа. Бас дэлхийд ганцхан байдаг “Хэвлэлийн эрх чөлөө” дуу…  

Дэндүү олон жил үргэлжилсэн ийм нялуурлаас болж Монголд хэвлэлийн эрх чөлөө бүтэхгүй байгаа юм.

“Уудам Азийн цээжинд ардчиллын од болж гэрэлтсэн… “

АНУ-ын Freedom House байгууллагаас жил тутам зарладаг Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний тайланд Монгол улс 1990-ээд оны туршид Бүрэн эрх чөлөөтэй хэмээн тэмдэглэгддэг байхад яруу найрагч Ц.Гайтавын шүлгийн “Уудам Азийн цээжинд ардчиллын од болж гялалзсан …” тухай мөр тун тохирмоор санагддаг байлаа.  

Харин 2000 оноос хойш бид элдэв шалтгаанаар (хамгийн сүүлчийнх нь 7-р сарын 1) ухарч ихэнхдээ Хагас эрх чөлөөтэй яваа тул одоо учир зүггүй гялалздаггүй юм аа гэхэд огт Эрх чөлөөгүй хоёр их хөрштэйгээ харьцуулахад  ядахдаа гэрэлтсээр байх учиртай.  

Иймээс “Уудам Азийн цээжинд ардчиллын од болж гэрэлтсэн… “

[Газрын зураг дээр ногоон өнгөөр тэмдэглэгдсэн бол Бүрэн эрх чөлөөтэй, шар өнгөтэй нь Хагас эрх чөлөөтэй, харин ягаавтар нь Эрх чөлөөгүй улсууд юм]

Ингэх гээд байсан юм

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилсан Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай шинэ хуулийн төслийг хэвлэлд нийтлэн хэлэлцүүлж эхэллээ.  Он дамнуулж иргэд, олон нийтийн саналыг цуглуулаад 2010 оны 1-р сарын 12-нд Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Иргэний Танхимын Нээлттэй хэлэлцүүлгээр оруулах гэж байна.

Анх 1998 оны 8-р сарын 28-нд УИХ-аас баталсан Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуулийн заалтууд АНУ-ын Үндсэн хуулийн нэг дэх нэмэлт  (“Конгресс … болохгүй”) мэтийг дууриасан тунхаглалууд байсан юм. Тэр хуулийг эргэн сануулья.

1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт

Энэ хуулийн зорилт нь Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан хүний үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөг баталгаажуулахад оршино

2 дугаар зүйл. Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг хангах

Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөө, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн чөлөөт байдлыг хязгаарласан хууль батлан гаргахыг хориглоно.

3 дугаар зүйл. Мэдээлэлд хяналт тавихыг хориглох

3.1. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл нь өөрийн нийтэлж нэвтрүүлж байгаа зүйлийнхээ төлөө хариуцлага хүлээнэ. Төрөөс олон нийтийн мэдээллийн агуулгад хяналт (цензур) тогтоохгүй.

3.2. Төрөөс хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд нийтлэх, нэвтрүүлэх мэдээлэлд хяналт тавих байгууллага байгуулахгүй бөгөөд ийм хяналтын үйл ажиллагааг санхүүжүүлэхгүй.

4 дүгээр зүйл. Төрийн байгууллагын мэдээллийн хэрэгслийг хориглох

Төрийн байгууллага өөрийн мэдэлд хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй байхыг хориглоно

Монгол Улсын Их Хурлын дарга Р.Гончигдорж

Ердөө энэ. Нэгэнт тунхаглалууд болохоор дагалдуулан 103 дугаар тогтоол гаргаж “Ардын эрх”, “Засгийн газрын мэдээ” сонин, аймаг, нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар, яам агентлаг, түүнтэй адилтгах байгууллагын дэргэдэх радио, телевиз, сонин, сэтгүүлийг 1999 оны 1-р сарын 1-ны өдрөөс татан буулгах; тэдгээр хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн нэрийг 5 жилийн хугацаанд дахин ашиглахгүй байх; Хууль, УИХ, Ерөнхийлөгч, Засгийн газар болон хуулиар олгогдсон эрх бүхий байгууллагын нийтээр дагаж мөрдөх шийдвэрийг гагцхүү “Төрийн мэдээлэл” эмхэтгэлд албан ёсоор хэвлэн нийтэлж байх; Радио, телевизийн хэрэг эрхлэх газар, МОНЦАМЭ агентлагийг Засгийн газрын тохируулагч агентлагийн хувьд татан буулгаж, Үндэсний нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл болгон өөрчлөн зохион байгуулах, Баян-Өлгий аймгийн Засаг даргын дэргэдэх радио телевизийг Үндэсний нийтийн хэвлэл мэдээллийн байгууллагын харьяанд ажиллуулахаар өөрчлөн зохион байгуулахаар тус тус шийдвэрлэсэн юм.

Цаашаа юу болсон бэ? “Ардын эрх” ба “Засгийн газрын мэдээ”-г тэр үед эрх барьж байсан АН ба МАХН-ын талын сэтгүүлчид нэг нэгээр хувьчлаад авсан, хоёр нам Монголын үндэсний телевиз ба радиог дахиад 7 жил ээлжлэн хэрэглээд зөвхөн 2005 онд аргагүйн эрхэнд зөвшилцөж олон нийтийн пайз зүүж өгсөн (бас МОНЦАМЭ агентлаг олон нийтийн статустай болох байж шүү!) билээ. Баян-Өлгийн радио, телевиз аймгийнхаа төр захиргаанаас нэг их холдоогүй. Төрийн байгууллага өөрийн мэдэлд хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй байхыг хориглосон заалтыг эхэндээ хавтгайдаа  зөрчиж ирсэн бол одоо хэвлэл мэдээлэлтэй байх шаардлага үгүй болж төсвийн мөнгөөр ховх худалдан авдаг болжээ. Одоо төрд худалдагдахын төлөө зодолддог болж. Телевизүүдийн холбоо vs МҮОНРТ гэсэн байнгын дайралт бол нэг жишээ. Явсаар хэвлэлийн эрх чөлөө маань хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд төрд болоод бизнест худалдагдах эрх чөлөө болон хувирчээ.

Уг нь хэвлэл мэдээлэл эрх чөлөөгөө өөрөө мэдээд явбал дээрсэн. Үүний тулд өөрийн  зохицуулалт байдаг. Даанч зөвхөн хэвлэлийн консул (зөвлөл)-ын тухайд гэхэд бараг 20 жил ярилаа. Хэвлэл мэдээллийн эзэд, сэтгүүлчид, олон нийт гурван талаасаа зөвшилцөөд наанаа сэтгүүлчдийг, цаагуураа хэвлэлийн эрх чөлөөг хамгаалдаг механизм. Манайд телевизүүдийн холбоо, өдөр тутмын сонины холбоо нэртэй эздийн том холбоод бий. Харин сэтгүүлчдийн эвлэл? МСНЭ-ийн ерөнхийлөгч нь телевизийн эзэн, дэд ерөнхийлөгч нь төрийн агентлагийн захирал. Хийдэг ажил нь төрөөс байр, гэр, газар, мөнгө, одон медаль, гахайн томууны вакцин гээд юу ч хамаагүй нэхэх. 2008 онд хэвлэлийн консул байгууллаа гэж сүртэй зарлахад эзэд хэдэн сэтгүүлчдээ үүрэг өгч эсэргүүцлийн өгүүлэл хэд гурвыг бичүүлэхэд шууд дуугаа хураасан. Бас Монголын чөлөөт сэтгүүлчдийн эвлэлийн сураг дуулддаг боловч Монголын сонины [эздийн] холбооны халааснаас цухуйж огт үзээгүй.  

Шинээр боловсруулсан Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуулийн төсөлд  хэвлэлийн зөвлөлийн тухай заалт орсон бол “ингэх гээд байсан юм”.  Хэвлэл мэдээлэл өөрөө чадаагүй учраас төр “туслах” бололтой. Хуулийн төслийг боловсруулах ажлын хэсэгт намайг оруулсан тул саяхан хуралд нь очиж тэр заалтыг тойрч баахан маргалдав. Би хувьдаа хасах саналтай байсан ч хуулийн ийм субьект байвал  гүтгэлэгтэй холбоотой асуудлыг шүүхээр шийдвэрлэхдээ “хэвлэлийн зөвлөлд шилжүүлэх”, “хэвлэлийн зөвлөлийн санал дүгнэлтийг үндэслэн” гэх мэтээр зааж болох, энэ утгаараа сэтгүүлчдийг хамгаалах механизм болно гэдэгт хуулийн мэргэжлийн хүмүүс итгүүлсэн юм. Харин яаж байгуулах, эсвэл байгуулахгүй байх, хэрхэн ажиллахыг хэвлэл мэдээллийнхэн өөрсдөө шийдэг. Албадан сургалт гэх мэт гаднын хуулийн санааг манайхан хүлээж авахгүй биз. Бусад заалтуудыг нэгбүрчлэн ярилцаж амжаагүй. Ингээд хэвлэлд нийтлэгдсэн төслийн хувилбарыг харахад нэр томёонууудыг цэгцлэх, жигдлэх ажлыг дутуу хийжээ. Маргаантай заалтууд хэвээрээ үлджээ. Чухам ийм учраас  иргэдээр хэлэлцүүлэх биз ээ.