Шүүмжилсны ачаар …

Аливаа хүн, хүмүүс, байгууллага, түүний дотор хэвлэл мэдээлэл эгзэгтэй үед шалгагддаг. Өдөр тутмын сонинуудаас хамгийн төвийг сахидаг, туйлширдаггүй нь “Өнөөдөр” сонин гэх дүгнэлт үе үе сонсогддог. Ердийн цагт ерөнхийдөө тийм, гэхдээ оны эхэнд Ардчилсан Нам хамтарсан Засгийн газраас гарахаа зарласны дараах өдрүүдэд хэний талд вэ гэдгээ харуулав.

2012 оны 1-р сарын 9-ны дугаараар жишээ татахад, тэргүүн нүүрэндээ энэ сэдвээрх багц нийтлэлийн дээгүүр өгсөн гарчиг “Ардчилсан нам түүхэн сонголтыг” ТҮҮХИЙРҮҮЛЛЭЭ” байлаа. Редакцийн албан ёсны байр суурь энэ. Араас нь хөвөрсөн төстэй гарчгуудаас  нэгийг дурдвал “Мааниа уншсан АН”.  Дотор нь “…өөрийнхөө хойдохыг уншчихсан нь хэдхэн сарын [дараа] тодорхой болох бус уу?” гэх мэтээр бичжээ.

Өнгөрсөн 2,3-р сард тус сонин Өвөрхангай аймгийн Хужирт суман дахь рашаан сувиллын эргэлзээтэй хувьчлалыг эргэн сурвалжилж “Алдагдсан рашааны мөрөөр”, “Мөнгөний ундарга ба алдагдсан рашаан” шүүмжилсэн цувралыг нийтэлснийхээ араас “Алдагдсан рашаан, орхигдсон эрдэст усны тухай үнэнийг өчихүй” нэртэй, ямар нэгэн тайлбар, нэр хаяггүй өгүүлэл гаргасан. Уншихад, нөгөө будлианы эзэн “Жем Хужирт” компанийн захиалга ажээ. Одоо эрэн сурвалжлага үргэлжлэх болов уу гэвэл тэгсэнгүй.

Хэрвээ “Өнөөдөр” сонин шүүмжлээгүй бол энэ орлого орохгүй байсан.

С.Батболдын ярилцлагын талаар элдвийг сэтгэж болохгүй …

Сүүлийн саруудад зурагт үзэхэд Ерөнхий сайд C.Батболдын оролцоогүй их бага хурал, чуулган, зөвлөгөөн, ойн баяр, ёслол, шалгаруулалт, үзэсгэлэн, яармаг үлдсэнгүй. Ганц нэг үлдсэн байж болзошгүй, тэгвэл телевизүүд зөвхөн Батболдтойг л үзүүлсэн байх. Өнгөрсөн долоо хоногт тэрбээр Солонгос руу айлчлалаар одсон хэрнээ телевизийн дэлгэцнээс салаагүй юм. Инчонд газардаж онгоцны хаалгаар гарч ирмэгцээ монголчуудтайгаа уулзахаар явсныг бараг бүх телевиз шууд дамжуулах мэт сэтгэгдэл төрөв. Тийм олон сэтгүүлчийг дагуулжээ.

Бас Солонгос явахаасаа өмнө хоёр том ярилцлага үлдээгээд явсан нь саявтар зарим нөхдийн ярилцлагад С.Батболд Бороогийн алтыг “Бороо гоулд”-той хавсайдаж, харин “Чингэс” зочид буудлыг ганцаараа залгисан тухай үг, өгүүлбэрүүд дахин орж тэр нь TV9-өөр нэвтэрсний няцаалт юм. Эзгүй хооронд нь бид уншиж судлах ёстой.

Эхлээд 3-р сарын 16-ны Лхагва гаригт 21.30 цагаас МҮОНТ-ийн “Ярилцлага” нэвтрүүлгээр Монгол Улсын Ерөнхий сайд орлоо. С.Батболд өөрөө ирээгүй, харин сэтгүүлч Мөнхтөр өрөөнд нь очиж урт ярилцлага авснаа үзүүлж маргааш нь давтжээ. Ингээд монголчуудад хот, хөдөөгүй үзүүлж чадлаа.

   

Гэхдээ л зарим нөхөд залхуураад үзээгүй байж магад тул “Өнөөдөр” сонинд дараачийн том ярилцлага өгснийг 3-р сарын 21-ны дугаартаа “С.Батболд: Өнгөрснийг шүүхээ больё. Мөрөөдөл ярихаа цэглэе. Урагшаа л харъя” гарчигтайгаар олон нүүр дамжуулан нийтлүүлжээ. Оршил нь: Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболдтой уулзлаа. Хөгжил дэвшлийг зорьсон монгол түмний их нүүдлийн нэгэн хөтөч нь болж яваа түүний санаа бодол, түүний тэргүүлсэн Засгийн газрын бодлого зорилтыг хөндөж бид ярилцав. Баахан урт ярилцлага болсон байж магадгүй. Гэхдээ хэвлэлээр тэр бүрий гараад, яриад байдаггүй Ерөнхий сайдаас асуух, сонирхох зүйл их байлаа. Уншигчид маань уйдахгүй биз ээ”

“Хэвлэлээр тэр бүрий гараад яриад байдаггүй” Ерөнхий сайд маань эхнэр хүүхдээ хүртэл залхтал урт ярьсан мөртлөө Бороо, “Чингэс”-ийн талаар өмнөхөө давтлаа. Ядахдаа “Бороо”-гаас яг хэдийг унагаснаа хэлбэл сонин байхсан. Даанч “өмнөхийг мартах”-ыг сануулаад цаашаагаа тэртээ тэргүй хийх ёстой ажлаа эх захгүй тайлагнасан ярилцлага байлаа.

Гэхдээ телевиз үздэггүй, сонин ч эргүүлдэггүй, Интернэтэд цаг нөхцөөдөг иргэдийн толгойд С.Батболдын үгийг яаж суулгах вэ? Сайтад тавьчихлаар бөөн эрх чөлөө эдэлсэн нөхдүүд зөв буруу бичээд салахгүй.

Гэхдээ арга олжээ. Дээрх ярилцлагыг тэр өдөртөө www.news.mn сайтад ямар нэгэн тайлбаргүйгээр нийтлүүлэв. “Өнөөдөр” сонин өөрийн сайтад ч оруулаагүй мөртлөө бусдад харамгүй зөвшөөрчээ.  Сэтгэгдэл? Бичиж болохгүй. Та “Сэтгэгдэл” гэсэн цэсэн дээр мянга дараад ч нээгдэхгүй.

Ерөнхий сайдын ярилцлагыг үүнтэй нэгэн зэрэг www.shuud.mn сайтад нийтлүүлэв. Сэтгэгдэл? Мэдээж “шууд” хаачихсан. Тийм цэс байх ч үгүй.

Тэгвэл хамгийн олон уншигчтай гэгддэг gogo.mn  сайтад яаж нийтлүүлэх нь сонин байлаа. Хэд хоног азнаад тун бүтээлчээр сэтгэж “Бороо гоулд”-той холбоотой хэсгийг товч тайлбарлан оруулав. Гэхдээ “Төлбөртэй мэдээ” гэж бичээд С.Батболдын ярилцлага тойрсон пиарыг илчлээд хаячихжээ.

Сэтгэгдлийг яасан бол? Ингэсэн байна. Өөрөөр бол төлбөр төлөхгүй байсан биз.

“Өнөөдөр”, New York Times хоёр юугаараа ижил вэ?

Өнгөрсөн өвөл “Өнөөдөр” сонин сайтаа шинэчилж ийм гоё болсон билээ. Тэгтэл Пунцагийн  Байка ихрийн өрөөснийг дор нь илрүүлж блогтоо  The New York Times гэж нэрлэсэн байлаа. Түүнээс хойш 2 сар өнгөрөхөд ийм байна.

Бие биенийхээ “хар”-ыг гайхав

Лхагва гаригт TV9 телевизийн “Энэ өдөр” мэдээллийн хөтөлбөр “сүүлийн үед хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөнд захиалгатайгаар халдах боллоо” гэсэн утгатай тайлбар сурвалжлага үзүүлэх нь тэр. Үзтэл “Өнөөдөр” сонины Даваа гаригийн дугаар нийтлэгдсэн “Худалч, хулгайч телевиз” гарчигтэй нийтлэлийг няцаажээ.

TV9-ийг хилэгнүүлсэн тэр өгүүлэл “ Монголд телевиз үзэх, хятад бараа авах хоёр бараг л адилхан болжээ. Аль аль нь хулхиддаг болохоор авсан нь хохироод үлдэнэ… Телевиз хэмээх тархи угаагч машиныг дарж зогсох хүн Монголд байна уу, үгүй юу? Эс бөгөөс энэ телевизүүд бүгд аль нэг эрхтэн дархтаны “нууц хүү” юу? Реклам сурталчилгаанаас мөнгө олдог “дархан цаазат” газар уу?” гэж эхлээд цаашаагаа жижиг гарчгуудын дор телевизийг мөч мөчөөр жиргэж орхисон байх юм.

Солонгос кино: Солонгос кино үзсэн хүн эргүү болдог….

Монголд хэдэн телевиз хэрэгтэй вэ?: Улаанбаатарт 14 суваг байна… Японд бол улсын хэмжээний зургаахан телевиз байдаг…

Оюуны өмч телевизэд хамаагүй юу?: Гадаадын киног хулгайгаар авч орчуулаад үзүүлдэг…

Сумо: хулгайгаар дамжуулдаг…

Тархи угаах: ард түмнийхээ тархийг гадаадын телевизийн шоу, драмаар угаалгаад, хараад л сууж байдаг сайхан Засгийн газартай” гэсэн хатгаасаар төгсөв.

Телевизүүдийг Засгийн газраар унтраалгахыг хүсчээ, янз нь. Японд зургаа байдаг юм чинь Монголд 0,06 байхад хангалттай, тэр нь 25-р сувгийн хэлтэрхий байх уу? “Монголын нэр хүнд” гарчгийн дор “Олимп, дэлхийн аваргын тоглолтыг дамжуулах эрх авсан телевизүүд мөнгөө төлөхгүй хулхиддаг. Телевизийнхэн монголын хэдэн компаниас олимпийн тоглолт дамжуулах эрх авахад хэрэгтэй гээд хэдэн төгрөг салгаад авчихсан байгаа юм. Тэгсэн мөртлөө тэр эрхээ бусад телевиздээ дамжуулаад зарчихдаг гэж байгаа. Турины олимпийг дамжуулах эрх авсан телевиз “ажилласан” явдал энэ бизнесийн том жишээ буюу” хэмээн илчлүүлсэн телевизийн тогийг хамгийн түрүүнд тасчих биз. Аль  телевиз бол?    

Тэгтэл “юун гуя” гэдэг шиг TV9 телевиз гэнэт өндөлзөж өөрийгөө илчлээд “олон улсын уралдаан тэмцээнийг зохион байгуулахад маш их мөнгө төлдөг” гэсэн утгатай уртаас урт тайлбарыг инженер залуугаараа хийлгэв. Их төлдөг нь үнэн байх, гэхдээ тэр эрхийг зарсан, зараагүй гээд түс тас хариулсангүй. Үүний оронд “Өнөөдөр” сонины “Монголд мэргэжлийн сэтгүүл зүйн төгсгөл ирж байна” гэсэн гарчигтай дугаарыг харуулж байгаад “цаанаасаа захиалгатай ийм нийтлэлийг цувралаар гаргаж байна” гэж төгсгөв өө.  Даанч тэр захиалагчийн овог нэр, ажлын газрыг бас л хэлсэнгүй.

Эмгэнэлт гарчгийн цаана юу байгааг үзлээ. “Өнөөдөр” сонины редакцид сэтгүүл зүйн тулгамдсан асуудлаар зохион байгуулсан хэлэлцүүлэгт судлаачид, бас МСНЭ-ийн удирдлагууд оролцохдоо юу ярьсныг буулгаж хэвлэсэн юм байна. Даанч хэдэн нүүр дүүрсэн зөв зүйтэй өгүүлбэрүүдийг урсгагчид мэргэжлийн сэтгүүл зүй яагаад мажийхад хүрснийг мэдэхийн дээдээр мэддэг мөртлөө хэлчихэж чадсангүй. Бие биенээ хараад суухад нүүр халаад хэцүү байдаг биз…

Ноднин намраас хойш “Өнөөдөр” сонины редакци “Сэтгүүл зүйн үнэт зүйлийн төлөө” лоозонтой хэлэлцүүлэг эхэлж энэ мэт сүржин нийтлэл, ярилцлагуудыг үе үе нийтлэн сэтгүүл зүй бохирдож, сэтгүүлчид худалдагдсан, эзэддээ үйлчилдэг, улс төрчдөд халааслагдав гэх мэтчилэн халагласаар удлаа. Даанч өөрсдөө тийм байдаг учраас нэг ч сонин, телевиз, сэтгүүлч, эзний  нэр, ганц ч жишээ баримт хэлж чаддаггүй.  

Сонгууль болгоны дараа гавьяат эзэд, гадаст сэтгүүлчдийн тоо суга өсдөг. Энэ удаад бүр онцгой. “Одонгүй сэтгүүлчийг сэтгүүлч гэдэг юм уу?” болов. Зарим редакцид багталцахгүй хэцүүддэг гэнэ. Манай хэвлэл мэдээллийнхэн ийм мундаг юм бол мэргэжлийн сэтгүүл зүй яахаараа төгсөх болж байна?

Чухам ийм учраас төгсөх гээд байж магадгүй.

Төмөр замын ээлж ирлээ

“Айвенхоу Майнз”-ийн захиалгаар гэнэтийн ашгийн 68 хувийг цуцлах хуулийг батлах санал хураалтын өмнөхөн УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэн “Хүний өөрийнгүй нийлээд энэ хуулийг батлуулах юм байна” хэмээн дуугарч билээ. Одоо Тавантолгойн ээлж ирэхийн өмнөхөн түүний нэгээхэн хэсэг – Ухаа худгийг ухаад урагш гоожуулж эхэлсэн “Энержи Ресурс” компани төрийнхөн, бас хэвлэл мэдээлэлтэй нийлээд төмөр замаа хүссэнээрээ урагш шууд хил давуулах нь гарцаагүй юм байна.

Лхагва гаригт УИХ-ийн байнгын хорооны хуралдаанаар ЗТБХБ-ийн сайд Х.Баттулга уг төмөр замыг урагшаа биш, Сайншанд руу тавьж монголын үндсэн төмөр замтай холбох хэрэгтэйг нотлон маргалдаж, ажлын хэсгийн ахлагч нь “Энержи Ресурс”-ийн эздийн нэг, УИХ-ын дэд дарга Г.Батхүү байхдаа яадаг юм гэж хэрэлдээд дийлдсэн бол “Энержи Ресурс” хэвлэл мэдээллийг яаралтай дайчилж “Өнөөдөр” сонины маргааш өдрийн дугаарт сэтгүүлч Л.Болормаагийн тус компанийн гүйцэтгэх захиралтай хийсэн ярилцлага “Г.Батцэнгэл: Ухаа худаг-Гашуун сухайтын төмөр замын бүтээн байгуулалт бол Монгол Улсын эдийн засагт хямралын үед төдийгүй цаашдаа ч ихээхэн ач холбогдолтой гэж харж байна” гэсэн гарчигтайгаар нийтлэгдэв. 

Мягмар гаригт МҮОНТ-ээр “Транзит Монгол” нэрээр зарлаж байгаад “Халуун сэдэв” захиалгат нэвтрүүлэг үзүүлсэн. Олон нийтийн телевиз хэзээд бэлхэн!

Эхлээд Оросын болоод Казахстаны төмөр замыг тэнгэрт тултал магтсанаа Монголын төмөр замын хоцрогдол, доройтлыг элдвээр дуудаж “2007 онд зүтгүүрүүдийн 85 хувь хуучирсан технологитой байсан бөгөөд байнга эвдэрдэг. Эдгээр зүтгүүрүүд нь удаан, нүүрсээр ажилладаг” гэв. Монгол-Оросын хамтарсан төмөр замыг муулах нь зөв, гэхдээ ингэж гүжирдээд яахнав. Хар утаа хаясан хар зүтгүүр зөвхөн кинон дээр л явдаг болоод удаж байгаа шүү.

Тэгснээ “… Монгол улс хувийн хөрөнгө оруулагчдын төмөр замд оруулах хөрөнгийг талархан хүлээн авч төрөөс ил тод зохицуулах чиглүүлэх болно гэдгийг ойлгуулах нь маш чухал“ гээд захиалагчдынхаа даалгаврыг палхийтэл зарлаж орхив. Төрөөс зохицуулахыг зөвшөөрсөнд баярлалаа! Тэгсэн хэрнээ “… Үнэндээ төмөр замын газрын даргыг ЗТБХБЯ-ны сайд томилдог, үүний зэрэгцээ тухайн яам Улаанбаатар төмөр замын хувьцаа эзэмшигч байдаг, энэ нь тухайн яам төмөр замын салбарт бизнесийн болон бодлогын ашиг сонирхолтой болохыг илэрхийлж байгаа бөгөөд улмаар зохицуулалтын тухай ярихад ашиг, сонирхлын асар том зөрчил гарна” гэж төмөр замын салбарт төрийн бодлогыг хэрэгжүүлдэг яамыг жийж орхиод зохицуулалт хийдэг хараат бус байгууллагыг шаардлаа. Тун удалгүй манай төр төмөр замаасаа хөөгдөх биз. 

Яриаг нь хасч танахыг мэдээгүй юу, Улаанбаатар төмөр замын орлогч дарга Л.Халтар Монгол Улсын Засгийн газрын Худалдаа, тээврийг хөнгөвчлөх үндэсний хорооны гишүүн нэрээр (үндсэн ажлаа нуусныг бодоход мэдэж байж), Монголын төмөр замын газрын Бодлогын хэрэгжилт, хамтын ажиллагааны хэлтсийн дарга Ц.Энхбаяр, Монголын төмөр зам ТӨХК—ийн захирал А.Батболд нар төмөр зам дахь хувийн хэвшлийг мөрөөдөн хэсэг ярьцгаав. Уг нь төрд хамаатай албан тушаалтнууд юмсан. Эцэст нь 2008 онд хятадаас маш гоё зүтгүүр (нүүрсээр ажилладаггүй!) оруулж ирээд төмөр замд шахаж чадаагүй бололтой “Транскон” ХХК-ийн захирал Н.Ариунзаяа гомдлоо тайлав.

Нэвтрүүлэг “Энэхүү нэвтрүүлгийг бэлтгэхэд Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг – Төмөр замын хэрэг эрхлэх газар, МТЗ ТӨХК, Транскон ХХК гүн туслалцаа үзүүлэв” гэж төгсөв. Ямар нэгэн нэр, хаяг алга. Хэн захиалсан бэ?

P.S:  Уг нэвтрүүлгийг Пүрэв гаригийн үдэш тэр чигээр нь давтан үзүүлэв. Нэг нэвтрүүлгийг МҮОНТ хоёр удаа оргил цагаараа явуулсан бол цаана нь том захиалагч байна гэсэн үг.

P.P.S: Бямба гаригийн орой 3 дахь удаагаа үзүүлэх нь тэр. 

Монголын зам муу, гэхдээ Малайзынх маш сайн …

Сүүлийн өдрүүдэд МҮОНТ тэргүүтэй телевизийн хэд хэдэн сувгаар Сингапур, Малайз хичнээн сайхан хөгжиж байгааг харуулсан сурвалжлагууд тасралтгүй гардаг боллоо. Ялангуяа автозамынх нь ганц ч нүхгүй, толигор сайхныг ээ!!!

Манай телевизүүд яагаад энэ хоёр улсыг гэнэт сонирхов? Нэг ч сэтгүүлч энэ талаар дуугарсангүй.

Харин “Өнөөдөр” сониноос явсан сэтгүүлч “Эдийн засаг, дэд бүтцийн хөгжлөөрөө дэлхийд гайхагдах орнуудын туршлагаас эх орондоо нэвтрүүлэхийн тулд монголчуудынхаа оюуны мэлмийг нээх тал дээр УИХ-ын гишүүн Х.Баттулга сэтгүүлчидтэй хамтран ажиллахаар шийджээ. Тэрбээр хувиасаа хөрөнгө гарган, хэвлэл мэдээллийн 26 ажилтныг Сингапур, Малайзаар аялуулсан нь дээрх ажлын гараа болов” хэмээн шударгаар бичив.

Зөвхөн гараа нь ийм байгаа юм чинь  цаашаа мөн ч урт зам туулахнээ. Гэхдээ УИХ-ын гишүүн төдийгүй Зам тээвэр, дэд бүтэц хариуцсан сайд Х.Баттулга эхлээд монголын зам ямар байгааг, хэрхэн Сингапур, Малайзынх шиг болгож буйгаа сурвалжлуулмаар аа.  Хэвлэл мэдээллийн 26 ажилтныг нийслэл хотын замаас эхлээд Лүнгийн замаар аялуулаасай.

Социализмын үеийн онигоо байдаг:

Сангийн аж ахуйн хурал дээр хоёр асуудал хэлэлцэхээр төлөвлөв.  1. Малын саравч засах ажил  2. Коммунизм байгуулах зорилтын тухай.  Хурал эхлэхэд дарга босч ” Одоогоор банз байхгүй тул шууд хоёрдахь асуудалдаа орьё” гэжээ.

“Болжмор” намнах кампани

1958 он. БНХАУ.
Их жолоодогч Мао Цэдуны их үсрэлтийн бодлогын үеэр хөдөө аж ахуйн ургамлын дөрвөн хортон болох хулгана, шумуул, ялаа, болжмортой тэмцэх кампанит ажил Хятад орон даяар өрнөжээ. Ялангуяа болжмор шувууг хамгийн ихээр ургац идэж сүйтгэдэг ангийн дайснаар тодруулж заналтайгаар онилсон байна.

Болжмор турь муутай, агаарт 15 минутаас удаан нисч чаддаггүй тул тариачид, бас хотоос дайчлагдан ирсэн сая сая ажилчид, залуучууд, пионерууд чавхаар харваж, түмпэн сав, бөмбөр гээд юу ч хамаагүй нүдэж, толгой дээрээ алчуур, шуудай сав эргүүлж, бас шавар байшин, модны оройд хүртэл авирч орилж хашгиралдахад хөөрхий болжморууд бууж чадалгүй бахардаж унахад бяц цохиж гүйцээгээд утсанд хэлхэж овоолдог байж. Үхсэн болжмор дүүртэл ачсан машины тэвшин дээр хятад пионерууд баатарлагаар зогсож явааг зурагтаар үзсэнээ санаж байна…Энэ кампаниар нийтдээ 2 тэрбум ширхэг болжмор устгасан тайлан гарчээ.

2009 он. Монгол Улс.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн гэгээлэг сурталчилгааны өдрүүдэд нэгэн сахилгагүй “болжмор” сонины мухлагт буумагц TV9 телевизийн “Ардын мэдээ” нэвтрүүлгийн хөтлөгч пионер сонор соргогоор мэдэж харваж унаган шинжээд эзнийх нь өрсөлдөгчийн тал нисгэсэн болохыг өчиггүй тогтоож уучлал гуйхыг шаардан баахан дүвчигнэв ээ. Тэр ч бүү хэл хүн бүр “Бор шувуу”-г 500 төгрөгөөр худалдаж аваад уншихгүйгээр, хүнд үзүүлэхгүйгээр шатаан устгахыг шаардлаа. Үнсийг нь цуглуулж тэвшин дээр ачаад гудамжаар явах юм байна л даа….

Энэхүү үйлийн үртэй болжмор бол “Шууданч бор шувуу” нэртэй бичил сонин. Дэлгээд нийлүүлсэн ч сурталчилгааны сонины ганц нүүрнээс хэтрэхгүй, бичил сонин гэхэд ч ахадмаар, алгын чинээ жижигхээн товхимол.

Яг энэ мөчөөс Ерөнхийлөгчийн сонгуульд соёлын хувьсгал эхлэх нь тэр. Бор шувуу тойрсон хэвлэлийн хурлууд цуврав. АН-ын сонгуулийн штаб гэнэт оволзож “Бид хэзээ ч ийм жол юм хийхгүй. Хийвэл хийсэн шиг хийнэ” гэж пээдийгээд хувьсгалт намынхны тавьсан тавьсан жүжиг хэмээгээд хөөрхий болжморыг үргээж явуулсан бол МАХН-ын сонгуулийн штаб, ерөнхийлөгчийн хэвлэлийн төлөөлөгчтэй хамтран сэтгүүлчдийг цуглуулж байгаад тэдний нүдэн дээр мөч мөчөөр нь жиргэж орхив. Энэ завсар Ерөнхийлөгчийн зөвлөх найрагч Түмэнжаргал цэрэг цагдаа хөдөлгөж, уржигдар уг сониныг тарааж явсан залууг хэвлэлийн бирж дээр отолт хийж баривчилсан сураг дуулдана.

Араас нь манай сэтгүүлчид ч болжмор үргээх сайн үйлсын аянд мордлоо. “Өнөөдөр” сонин гэхэд л “… энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үеэр өнөөх гэм хоргүй “өхөөрдөм” бор шувуу маань муу ёрын, хар зүгийн гэсэн тодотгол зүүж, хэрээний хэлээр шаагилдаж, тасын шуналаар амьсгалах болов” гээд авч өгөх нь тэр.

Монголыг донсолгосон тэрхүү аймшигт “бор шувуу”-г хайж сонины мухлагт хүрч очвол багтаж ядсан олон сонин, сэтгүүлийн завсраар өрөвдөлтэйеэ цухайв. Хөөрхий дөө, хэн ч тоож ч харахгүй юм. Би өрөвдөөд 500 төгрөгөөр худалдаж аваад эргүүлэв.

Д.Арвиныг айлгасан мэдээ
УИХ-ын гишүүн Д.Арвинг Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяраас урваагүй маш цөөн хүмүүсийн нэг гэдгийг бид мэддэг. Саяхан Хэвлэлийн төлөөлөгч Я.Төмөрбаатарын нисгэсэн “Ерөнхийлөгч буудуулав” гэсэн мэдээг сонсоод эрхэм гишүүний маань нүд эрээлжлээд унах дөхсөн байв. Удалгүй түүнээс ч дор “Ерөнхийлөгчийн ээжийн бие муу тул Бээжин нисэв” гэсэн мэдээг сонссон гишүүний зүрх хаагдах шахаж сандаргажээ. Сандарсан Д.Арвин Бээжингийн билет яаралтай захиалах гэж байтал Ерөнхийлөгчийн төрсөн ээж бус хадам ээж нь өвдсөн тухай мэдээд арай гэж тайвширсан байна.

Гэх мэтээр элэг хөшөөм мэдээнүүд, бас сонирхолтой баримтууд ч байна.

Г.Батхүүгийн хандив
Ерөнхийлөгчтэй тохиролцсоны дагуу Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Ардчилсан намаас нэр дэвшээд сайн дураараа “өгөөш” болох гэж байсан УИХ-ын гишүүн Г.Батхүү өөрийн намын нэр дэвшигчид хандиваа өгснийхөө дараахан МАХН-аас нэр дэвшигч дээр очин Ц.Элбэгдоржид өгснөөсөө арав дахин илүү мөнгө хандивласан байна. 2005 оны сонгуулиар энэ эрхэм М.Энхсайханд 20 сая, Н.Энхбаярт 100 сая төгрөг хандивлаж байсныг нь Баабар гуай нийтэд ил зарласан билээ. Энхбаяр Батхүү хоёр хөрөнгө мөнгөөр холбогдсон эртний андууд аж.

TV9-ын хөтлөгч пионер Батхүүгийн өмнөөс ихэд гомдож “Ахаа, таныг доромжилсон байна шдээ, будаа болгоод өгөөч” гэж ховлоод байсныг саналаа. Минийхээр бол мөнгө ихтэй тэр эрхмийг нам эвсэл гэж явцуурдаггүй өглөгч болохыг харуулсан гэгээлэг мэдээ байна даа.

Бусад мэдээг МАХН-ын сонгуулийн штабыхан няцаах нэрээр монголын бүх телевизээр үг үсэггүй уншиж өгсөн тул алгасъя. Тэгээд ч бичил сонин Интернэтийн хаягаа бичжээ. Хэрвээ та 500 төгрөгөө хэмнэе, эсвэл гадаадад суугаа бол http://www.borshuvuu.blogspot.com хаягаар ороод бүрэн эхээр нь уншаарай.

Харин цаасан дээр буугаагүй нэгэн реклам энд тавигджээ: “Итгэхэд бэрх ч тэд Таниас хандив гуйж байна”. Маш гоё сөрөг сурталчилгаа.

Харин арын нүүрэнд одоогийн Ерөнхийлөгчийн эсрэг агуулгатай зохиомол “Энхбаярын дуу”-г тавиад З.Түмэнжаргал, Ч.Энхээ нарыг зохиосон гэжээ. Тэд яалаа гэж ийм муухай юм зохиохов. Гэхдээ овоо босгоогүй бол болжмор хаанаас суухав. З.Түмэнжаргал найрагч Ерөнхийлөгчийн бөөрөнд үргэлж наалдаастай, Ч.Энхээ Ерөнхийлөгчийн сонгууль эхлэх бүрийд түүнийг дэмжих хөдөлгөөн байгуулдагийг ашиглаж муулсан хэрэг.

Бас итгэхэд бэрх хачин мэдээ ч байна: “Ерөнхийлөгчийн удам судрын талаар бичсэн сэтгүүлч ор сураггүй болов” Энэ бол 100 хувь худлаа байж таарна.

Гэхдээ “Шууданч бор шувуу” бусдаас илүү худалч, марзагнагч биш ээ. Бичээд байгаа хоёр нэр дэвшигчийн нэг нь мянган хүний өмнө “Надад 500 сая төгрөгийн хахууль өгөх гээд…” сийхгүй худал залсан бол нөгөө нь албаны нисдэг тэргээр ан хийгээд шүүмжлүүлэхдээ “монголын төр өөртөө зүтгэсэн хүнд халтай” гэж ихэрхсэн санагдана. Тэгэхэд хэнийг нь ч отолт хийж бариагүй билээ.

Баасан гаригийн “Өнөөдөр” сонины дугаарт “Энхбаяр агуу агуу” гэсэн бичлэг нийтлэгдэв. Ерөнхийлөгчийн хэвлэлийн төлөөлөгч Төмөрбаатартай ярилцсаны сэм бичлэг гэнэ. Харин ориг Төмөрбаатар нь албан ёсоор няцаалаа. Зохиосон байж таарлаа. Гэхдээ түүний нэрийг хасчихвал агуулга нь надад таалагдав. Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр дээд боловсролыг үнэ төлбөргүй болгох авантюр амлалтаа хожим хэрхэн тайлбарлаж болох нэг л хувилбарыг маш логиктой дэлгэж чаджээ.

Яагаад өчүүхэн “бор шувуу” том намуудыг донсолгож монголын сонгуульд хятад маягийн “соёлын хувьсгал”-ыг эхлүүлэв ээ? Ер нь яагаад хоёр нэр дэвшигчийн талаар чөлөөтэй жиргэж, уран зохиож, элэглэж, таамаглаж болохгүй болчихов? Шалтгаан маш энгийн: МАХН, АН хоёр найрч зөвшилцсөөр байгаад бие биенээ ил тод шүүмжлэхэд бэрх болж. Нэг нь шүүмжилбэл нөгөө нь “гүтгэлэг” гээд чарлачихна. Ингээд хоёр тал нэр, хаяггүй нийтлэл нэвтрүүлгээр “соёлтой “үзэлцэж байна. Намынхаа нэвтрүүлэг, захиалгат сурвалжлагаар харилцан “гүтгэхлээр” яах ч үгүй, харин үл мэдэгдэх нөхөр хэдхэн ширхэг бичил сонин (уншсан хүмүүс нь гэвэл хоёр намын штабынхан, тэгээд би… ингээд дуусах байх) гаргахад л цагдаагаар бариулах нь тэр.  МАХН, АН хоёр “гүтгэлэг” хийх эрхийг хүртэл өмчлөөд авчихаж…

“Шударга” гэгдэх сонгуулийн дайсан – болжмор намнах кампани Монголд оволзов.

Ц.Балдоржийн нэрэмжит сэтгүүл зүйн дээд шагналыг зарлав

Шинэ жил дөхөж хэвлэл мэдээллийн оны шилдгүүд сүлд модны дэргэд бөөн бөөнөөрөө тодрох цаг ирлээ. Монголын Сэтгүүлчдийн Нэгдсэн Эвлэл, Монголын Сонины Холбоо, Монголын Телевизүүдийн Холбоо, МАСЗХ, “Залуу удирдагч” сан, цагаан сараас өмнөхөн Хэвлэлийн хүрээлэнгийн оны шилдгүүдийн хувилбарууд мэндэхлээр өргөмжлөл, гуншингүй сонин хэвлэл, телевиз, радио, сэтгүүлч Монголд үлдэхгүй.

Өчигдөр “Монгол ньюс” компанийн мэдээллийн төвд нэрт сэтгүүлч Ц.Балдорж агсаны нэрэмжит сэтгүүл зүйн цоо шинэ шагнал бий болгосныг зарласан хэвлэлийн бага хурал хийлээ. Гэхдээ энэ удаагийн шинэ жилээр бус харин жил бүрийн 9-р сарын 20-нд буюу Ц.Балдорж агсаны төрсөн өдрөөр гардуулна. Шагналын болзлыг танилцуулсныг сонсоход зөвхөн сонинд хамаатай, иймээс өдөр тутмын юмуу долоо хоног тутмын сонинуудад (“Сэрүүлэг”, “Хүмүүс”, “Зиндаа” багтана гэсэн үг) хэвлэгдсэн сэтгүүл зүйн бүтээлүүдийн зохиогч “би шагнал авья” гэж, эсвэл “түүнд өгнө үү” гэж редакци нь юмуу уншигчид дэвшүүлэх ажээ.

Шалгаруулах зөвлөл 9 хүний бүрэлдэхүүнтэй, түүнд “Монгол ньюс” группийн захирал Б.Нандинтүшиг, МУИС-ын сэтгүүл зүйн тэнхмийн эрхлэгч, доктор М.Зулькафиль, Радио, телевизийн дээд сургуулийн захирал, сэтгүүлч Э.Сонинтогос, Балдорж агсаны гэргий, “Улаанбаатар зочид буудал” ХК-ийн захирал Н.Шүр, “25-р суваг” телевизийн гүйцэтгэх захирал А.Авирмэд, МЗЭ-ийн гүйцэтгэх захирал, МҮОНТ-ийн удирдах зөвлөлийн дарга Х.Чилаажав, УИХ-ын гишүүн Ж.Энхбаяр, ахмад сэтгүүлч, соёлын гавьяат зүтгэлтэн Х.Цэвлээ нар багтжээ.

Хэвлэлийн хурлыг “25-р суваг” телевизийн 2-р сувгаар шууд дамжуулахыг (ийм сайхан боломжийг Балдорж агсан сэдсэн байж таарна) үзлээ. Ерөнхийдөө сэтгүүлчдийг (бас редакцийг) бүтээлээр нь шалгаруулна, үүнд сэтгүүл зүйн бүх төрөл зүйл хамаарна гэж ойлголоо. Гэтэл зарим шүүгч ердийн мэдээг ч хамаагүй шалгаруулах тухай дуугарсан бол нөгөө нь сэтгүүлчдийг сар сараар зогсоо сунгаж оноогоор байр эзлүүлж байгаад дүгнэх юм болоод явчихав. Сэтгүүлч маань амралтаа авбал яах болж байна?

Тэгтэл сэтгүүл зүйн доктор М.Зулькафиль сурвалжлагчид ярилцлага өгч “Манай ХЗДХЯ-нд 2500 хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл бүртгэгдсэн нь эрүүл үзэгдэл бус” гэж хаа сайгүй хэлдэг тэр юмаа давтаж,  үүнийг цэгцлэхийн тулд энэ шагналыг бий болгосон гэсэн утгатай сонин тайлбар хийж орхив.  Наадах чинь 1990-ээд он, харин одоо 2008 он. Хүн бүр хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөг эдэлдэг ардчилсан Монгол улсад 2500-хан сонин, хэвлэл, радио, телевиз зүгээр л бүртгүүлсний төлөө (ихэнх нь үйл ажиллагаа явуулдаггүй) ингэж сүр бадруулах хэрэг байна уу? Зулькафиль доктор Интернэтэд орж тэнд байгаа сайт, блогуудыг тоолж гаргаад цэгцэлнэ гэж давхивал яана аа!  Энэ чухал шагналын комиссыг иймэрхүү хүн онол талаас нь  удирдаж будлиулах вий дээ. “Гурваас илүүгүй сэтгүүлч баг болоод бүтээлээ дэвшүүлж болно” гэх мэт хачин заалт харагдана. Хамтраад бичиж барина гэсэн санаа алга.  Тэгэхлээр тус тусдаа хийсэн бүтээлээ нийлүүлж байгаад хавсайдаж болохнээ?

Хэвлэлийн хурлын зааланд Ц.Балдоржийн нэрэмжит шагналыг Америкийн Пулицерийн шагналтай байн байн зүйрлэж байлаа. Үнэхээр төстэй шагнал болоосой. Жозеф Пулитцер (1847-1911) америкийн сэтгүүлч, сонины эзэн байсан бөгөөд нас барахаасаа өмнө Колумбийн их сургуульд гэрээсэлж үлдээсэн 2 сая долларын зарим хэсгээр түүний нэрэмжит шагналыг болгосон нь өнөөдөр Америкийн сэтгүүл зүйн дээд шагнал юм. Одоо жил бүр сонины голдуу сэтгүүлчдийг 21 (!) ангиллаар шалгаруулж тус бүрт 10000 доллар олгодог гэсэн.

Гэхдээ Пулитцерийн шагналыг тойрсон маргаан үе үе дэгддэг. Худлаа баримт зохиогоод шагнал хүртчихсэн сэтгүүлч илчлэгдэж буцааж байсан түүхтэй.  Тэгвэл Ц.Балдоржийн нэрэмжит шагналыг монголын сэтгүүл зүйн дээд шагнал болгохын тулд тов тодорхой зарчим боловсруулж, нэгд нэгэнгүй бодож боловсруулсан дүрэм журмын дагуу ажиллаасай. Өчигдрийн хэвлэлийн хурлыг үзэхэд тэгэж тогтсон юм алга, иймээс шүүгчид санаанд орсноороо дуугарч бараг л сэтгэгдлээ ярих шиг санагдсан.

Өнөөдөр мэдээ, “бизнес мэдээ”-гээ ялгахаа больсон монголын сэтгүүл зүй хэмээх холион бантан, дөнгөж сая сонгуулийн найрнаас буусан сэтгүүлчид дундаас юм олно гэдэг маш хэцүү байх шүү…

Монголын нийгмийн гуравны нэг нь сэтгүүлчид юм байна.

“Өнөөдөр” сонин оны алдартан шалгаруулах санал асуулгаа долоо дахь жилдээ зарлан дүгнэж гахай жилийн алдартнуудаа нэрлэсэн байна.  Хэнийгээ шалгаруурнав, “Өнөөдөр” сонины өөрийн хэрэг.  Тэртэй тэргүй шоу. Харин үүнийгээ “Монголын нийгмийг төлөөлж чадахуйц, олны танил 150 эрхэм саналаа өглөө. Тэдний нэр болоод санал өгсөн эрхмүүдийг нь ил тод зарладаг болохоор асуулгын дүн бодитой гардгийг олон нийт мэддэг, хүлээдэг” гэж итгүүлэхийг оролдох нь ямар вэ? “Өнөөдөр” сониных хамгийн нуруутай нь гэж ярьж бичдэг хүмүүс олон болсон байна.

Үнэхээр тийм үү? “Монголын нийгмийг төлөөлж чадахуйц” гэсэн атал аймаг орон нутгийнхан, ажилчин, малчин, наймаачин, оюутан сурагчид монголын нийгэмд хамаагүй юм байх. 150 хүний бараг гуравны нэг буюу 48 нь хэвлэл мэдээллийнхэн. Нэрсийг дурдвал: А.Авирмэд (“MN-25 дугаар суваг” телевизийн дэд  захирал), Ж.Алтангэрэл (ММ агентлагийн тоймч), Д.Ариунболд (МОНЦАМЭ агентлагийн ерөнхий захирал), Н.Ариунтуяа (“Улаанбаатар таймс” сонины ерөнхий эрхлэгч), А.Баасандорж (“Өнөөдөр” сонины тоймч), Т.Баасансүрэн (МСНЭ-ийн УЗ-ийн гишүүн), Л.Балхжав (UBS телевизийн захирал, соёлын гавьяат зүтгэлтэн), Б.Батбилиг (“Ардчилал” сонины орлогч эрхлэгч), С.Батзаяа (NTV телевизийн сэтгүүлч), Л.Болормаа (“Өнөөдөр” сонины нэгдүгээр орлогч эрхлэгч), Б.Болдхүү (“Ням гариг” сонины ерөнхий эрхлэгч), С.Булган (“Улаанбаатар” радиогийн захирал), Б.Галаарид (“Зууны мэдээ” сонины орлогч эрхлэгч), Д.Галсанжаргал (MN-25 дугаар суваг телевизийн албаны дарга), А.Ганбаатар (NTV телевизийн захирал), Ц.Ганбат (“Үнэн” сонины ерөнхий эрхлэгч), Б.Ганчимэг (“Өдрийн сонин”-ы албаны дарга), Ш.Даваадорж (“Өнөөдөр” сонины албаны дарга), Э.Дагиймаа (ТВ-5 телевизийн ерөнхий редактор), Г.Жигжидсүрэн (Ардын жүжигчин, кино найруулагч), Д.Заяабат (“Өнөөдөр” сонины албаны дарга), Б.Золбаяр (“Өдрийн сонин”-ы албаны дарга), Г.Золжаргал (Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, МҮОНТ-ийн редактор), М.Зулькафил (Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, МУИС-ийн багш), Б.Лигдэн (Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, доктор, сэтгүүлч), Р.Манлай (Даамын улсын аварга, “Таван цагариг” сонины сэтгүүлч), М.Мөнхмандах (Монголын Хэвлэлийн хүрээлэнгийн гүйцэтгэх захирал), Ц.Мөнхтөр (“ММ” агентлагийн ерөнхий редактор), Ж.Мягмарсүрэн (“Өдрийн сонин”-ы ерөнхий эрхлэгч), Х.Наранжаргал (“Глоб интернэшнл” ТББ-ын тэргүүн), С.Насанжаргал  (MN 25 дугаар суваг телевизийн редактор), Ө.Отгонбаатар (С1 телевизийн Мэдээний албаны дарга), Б.Оюунчимэг (Телевизийн сэтгүүлч), Б.Пүрэвдаш (Монголын үндэсний радиогийн ерөнхий захирал), И.Рэнчинханд (Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, “Өнөөдөр” сонины албаны дарга), Д.Сарангэрэл (МСНЭ-ийн ерөнхийлөгч), Н.Сарангэрэл (“Өнөөдөр” сонины хариуцлагатай нарийн бичгийн дарга), Б.Сарантуяа (“Бизнес таймс” сонины ерөнхий эрхлэгч), Ч.Сумъяабазар  (“The UB Post” сонины ерөнхий эрхлэгч), Ц.Сүхбаатар (“Хурд” агентлагийн дарга, сэтгүүлч), Б.Тэмүүлэн (“Ардын эрх” сонины ерөнхий эрхлэгч), Б.Цагаанбаатар (“Таван цагариг” сонины ерөнхий эрхлэгч), С.Цацралт (“ГАММА”агентлагийн захирал), Р.Чулуун (Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, “Өнөөдөр” сонины сэтгүүлч), Ц.Энхбат (“TV-9” телевизийн захирал), Д.Энхболдбаатар (зохиолч, сэтгүүлч), Д.Энхтуяа (“Ийгл” телевизийн редактор), Р.Эмүжин (“Өнөөдөр” сонины тоймч, яруу найрагч).

Бахархмаар. Эдгээр сэтгүүлчид тус тусын хүнийг нэрлэсэнд буруу юм огт байхгүй, гэхдээ энэ 48 хүнээр, тэгэхдээ “энэ сэтгүүлч МАХН-ынх, тэгэхлээр намын даргаа нэрлэнэ” гэсэн зарчмаар сонгож аваад монголын нийгмийн гуравны нэгийг төлөөлүүлжээ. Хэтрээд “Монгол ньюс”-ийн харьяа сонинууд ба телевизийг төлөөлсөн  15 хүн, салбар компанийн төлөөлөгчдийг нэмбэл бараг 20 хүний саналыг авч.  Улаанбаатарт суугаа орос, хятадын сурвалжлагчид монголын нийгмийг бас төлөөлөв.   Би энэ удаад зөвхөн хэвлэл мэдээллийн “эрхмүүд”-ийг анзаарлаа, бусад 102 эрхмийг сонгосон талаар энэ байтугай сонин юм хэлж болохсон. 

“Өнөөдөр” сонины сонгож авсан 150 эрхэм хэн гурвыг нэрлэснийг ил тод зарласан нь үнэн, гэхдээ “Өнөөдөр” сонины удирдлага дээрх 150 эрхмийг сонгохдоо л оны алдартнаар хэнийг шалгаруулахаа үндсэндээ шийдчихээд ард нь нуугдаж хоцорчээ. С.Баяр тасархай түрүүлэх нь бүр ч аргагүй. Найдвартай хийсэн юм чинь…

Ер нь оны алдартанг, тэр тусмаа олон хүнийг шалгаруулахад тэртээ тэргүй төрийн өндөр албан тушаалтнууд, бөхчүүд, сүүлийн үед сонин хэвлэлээр шуугиулсан нөхдүүд гарна, тэгэхлээр ийм шалгаруулалт бол алдартнуудад нэгэн зэрэг тал засах арга юм. “Өнөөдөр” сониных “Шилдэг 76” гэх мэт бусад шалгаруулалтаас нэг их ялгаагүй. Арга нь үл мэдэг өөр.

Америкийн “Тайм” сэтгүүл жил тутам “Оны хүн”-ийг шалгаруулдаг. Худлаа жүжиг тавьж “америкийн нийгмийг төлөөлсөн” ХХХ тооны эрхмүүдийг  сонгож авдаггүй бөгөөд зүгээр л редакцийн зөвлөл хуралдаад шийдчихдэг. Илүү шударга юм даа…